Αλήθεια τι σημαίνει η λέξη coach?

ΤΟ ΠΙΟ ΔΙΑΣΗΜΟ ΧΩΡΙΟ ΤΟΥ ΚΟΣΜΟΥ
ΟΙ ΛΕΞΕΙΣ ΕΧΟΥΝ ΤΗΝ ΔΙΚΗ ΤΟΥΣ ΙΣΤΟΡΙΑ
ΤΟ ΙΣΤΙΟΛΟΓΙΟ ΤΟΥ ΝΙΚΟΥ ΣΑΡΑΝΤΑΚΟΥ , ΓΙΑ ΤΗ ΓΛΩΣΣΑ ΤΗ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ ΚΑΙ ….ΟΛΑ ΤΑ ΑΛΛΑ

http://sarantakos.wordpress.com
Αλήθεια τι σημαίνει η λέξη coach ; το έχω ακούσει πολλές φορές και ειδικότερα από τον απλό κόσμο , τον κόσμο που δεν ασχολείται με τον αθλητισμό επαγγελματικά. Οφείλουμε σε όλους αυτούς μιαν απάντηση, ψάχνοντάς λοιπόν στο διαδίκτυο βρήκα την απάντηση στο ερώτημα τι.
σημαίνει coach και συγκεκριμένα στο http://sarantakos.wordpress.com. ( αποσπάσματα του δημοσιεύματος) .

Ξεκινάμε 
Λοιπόν, ποιο είναι το χωριό που έδωσε όχι μία αλλά πολλές λέξεις σε πολλές γλώσσες; Μπορεί να μου ξεφεύγει κανένα αρχαίο, αλλά κατά πάσα πιθανότητα το πιο διάσημο είναι το χωριό που βρίσκεται, το ξέρω ότι σας έσκασα έτσι που το πηγαίνω λάου λάου, που βρίσκεται λέω στη βόρεια Ουγγαρία και λέγεται Κοτς (Kocs). 

Ας το πάρουμε από την αρχή.
Όπως λένε τα κιτάπια, στην Ουγγαρία του 15ου αιώνα, επί βασιλείας Ματθαίου Κορβίνου, το χωριό Κοτς είχε ειδικευτεί στην αμαξοποιία, και τελειοποίησε ένα μοντέλο καλύτερο από τα άλλα, με ανθεκτικές και μαλακές αναρτήσεις. Φαίνεται πως ήταν πολύ καλό μοντέλο και πως απέκτησε όνομα, αν σκεφτούμε, για παράδειγμα, ότι σύμφωνα με μια πηγή ένας Γάλλος έμπορος που ήθελε να γυρίσει από την (οθωμανική) Πόλη το 1545 στη Βενετία, έκανε τη διαδρομή μέσω Βιέννης και Βουδαπέστης για να απολαύσει τα άνετα ουγγαρέζικα αμάξια.


Το εξαιρετικό αυτό μοντέλο ονομάστηκε λοιπόν kocsi széker, παναπεί «άμαξα του Κοτς», και από εκεί πέρασε στα γερμανικά (Kutsche) και στα μεσαιωνικά λατινικά (‘ungaricum currum quem kotczi vulgo vocant’, 1560) και μετά στις άλλες ευρωπαϊκές γλώσσες, coche στα γαλλικά, coche (προφέρεται κότσε) στα ισπανικά, coach στα αγγλικά.


Προς το παρόν, το coach σε όλες αυτές τις γλώσσες σημαίνει «άμαξα», εννοείται άμαξα ιππήλατη. Όταν με τον καιρό η άμαξα έδωσε τη θέση της στο αυτοκίνητο, σε μερικές γλώσσες η παλιά ονομασία πέρασε στο νέο όχημα, όπως κι εμείς λέμε «αμάξι» το αυτοκίνητό μας. Έτσι, στα ισπανικά coche είναι το αυτοκίνητο, νομίζω και στα πορτογαλικά, ενώ στα αγγλικά coach είναι, μεταξύ άλλων, το λεωφορείο ή το πούλμαν, αλλά και το βαγόνι του τρένου (όχι το βαγκόν λι), όπως και η τουριστική θέση στο αεροπλάνο, όλα αυτά λέγονται ή λέγονταν στα αγγλικά coach, που είναι μια εντυπωσιακή σκυταλοδρομία της ίδιας λέξης σε τέσσερα διαφορετικά μεταφορικά μέσα.


Και πάλι όμως, δεν εξηγείται πώς από την άμαξα φτάσαμε στον προπονητή. Το σίγουρο είναι ότι περί τα 1840 εμφανίστηκε στην σλαγκ των βρετανικών πανεπιστημίων ο όρος coach, με την έννοια του ιδιωτικού προγυμναστή που προσλάμβαναν οι πιο εύποροι φοιτητές. Ιδού ένα απόσπασμα από το 1850 που όμως αναφέρεται στα φοιτητικά χρόνια του συγγραφέα του: Besides the regular college tutor, I secured the assistance of what, in the slang of the day, we irreverently termed ‘a coach’. Φαίνεται ότι τα πλουσιόπαιδα παρομοίαζαν τον προγυμναστή
τους με «άμαξα» που θα τους «περάσει» στις εξετάσεις –ενώ οι συμμαθητές τους θα πηγαίνουν με τα πόδια. Δεν είναι βέβαιο αυτό, είναι όμως η επικρατέστερη εκδοχή. (Το Ετυμολογικό Μπαμπινιώτη λέει ότι η έννοια προέκυψε από το ρήμα to coach, που σήμαινε στην αρχή ‘εκπαιδεύω άλογα για να ζευτούν στην άμαξα’).


Πάλι στα πανεπιστήμια και τις πολυποίκιλες αθλητικές τους δραστηριότητες, η λέξη coach ειπώθηκε στη συνέχεια για τον προπονητή που είχαν οι κωπηλατικές ομάδες στις διάσημες κούρσες τους και από εκεί ο όρος γενικεύτηκε για τους προπονητές των αθλημάτων γενικώς, κι έτσι πέρασε και στα ελληνικά, μάλλον μεταπολεμικά, όπου στην αρχή ο όρος ειπώθηκε για τον προπονητή του μπάσκετ, και κυρίως στο μπάσκετ έχει μείνει ο όρος. Πάντως, κοουτσάρισμα δεν λέγεται η προπόνηση γενικώς, αλλά, νομίζω, κυρίως το στήσιμο της ομάδας στο γήπεδο και η ενεργητική καθοδήγηση της ομάδας κατά τη διάρκεια του αγώνα, οι αλλαγές παικτών κτλ. Έτσι, μπορείς να διαβάσεις για έναν προπονητή ποδοσφαίρου ότι είναι καλός στην προπόνηση αλλά κακός στο κοουτσάρισμα, με την έννοια ότι κατά τη διάρκεια του αγώνα δεν παρεμβαίνει ή δεν παρεμβαίνει σωστά.


Οπότε, θα έλεγε κανείς ότι τελειώσαμε με την ιστορία της λέξης. Τελειώσαμε πράγματι; Όχι ακόμα. Διότι, όπως είπα πιο πάνω, coach λέγεται επίσης στη διάλεκτο των μανατζαραίων ο προσωπικός καθοδηγητής ή εκπαιδευτής των στελεχών επιχειρήσεων. Είναι φανερό ότι στα αγγλικά η λέξη φτιάχτηκε κατ’ αναλογία με τον πανεπιστημιακό προγυμναστή και τα τελευταία 10-15 χρόνια έχει έρθει και στα μέρη μας.


Και μπαίνει το ερώτημα, πώς θα τον πούμε αυτόν τον κόουτς στα βιβλία διοίκησης επιχειρήσεων, αν θέλουμε να τον εξελληνίσουμε. Προφανώς δεν μπορούμε να τον πούμε κι αυτόν ‘προπονητή’. Θα μου πείτε, πώς μπορούν οι αγγλοσάξονες να έχουν την ίδια λέξη και για τον coach των γηπέδων και για τον coach των γραφείων; Μα, εκείνοι έχουν ως γνωστόν γλώσσα πρωτόγονη και πάμφτωχη, ενώ εμείς την έχουμε και πλούσια και τρισχιλιετή και τη μιλάνε κι οι αγγέλοι. Οπότε, εμείς πρέπει να βρούμε άλλη λέξη.


Εγώ προσωπικά τον όρο coach τον έχω συναντήσει εδώ και δέκα τουλάχιστον χρόνια, και, αφού δοκίμασα διάφορες εκδοχές, κατέληξα να τον αποδίδω «προγυμναστής», δανεικό από τον προγυμναστή που είχαν οι κατ’ οίκον διδασκόμενοι προπολεμικά, και που πια δεν πολυ-χρησιμοποιείται. Δεν τον είπα «μέντορα» διότι το mentor κυκλοφορεί πολύ κι αυτό στη μανατζαρέικη βιβλιογραφία, και ο μέντορας υποδηλώνει μια πιο προσωπική σχέση μεγαλύτερου προς μικρότερο, συχνά άτυπη και όχι αμειβόμενη. Ούτε «καθοδηγητής» είπα, διότι πάει προς την ορολογία των κομματικών σχηματισμών. Προσοχή, δεν λέω ότι είναι πατέντα δικιά μου η απόδοση, προφανώς κι άλλοι έχουν κάνει παρόμοιες σκέψεις περίπου την ίδια εποχή –σε μια συζήτηση που είχε γίνει στο φόρουμ της Λεξιλογίας, το «προγυμναστής» προτάθηκε σαν απόδοση του coach από πολλούς.


Για τις δικές σας μεταφράσεις, αν ασχολείστε με το θέμα, σας συνιστώ να αποδίδετε «προγυμναστή» τον coach, και να μην ξεχνάτε ότι ετυμολογικά έλκει την καταγωγή από το πιο διάσημο χωριό του κόσμου!Φιλικά 
Δέλλιος Θανάσης 

Προπονητής