Η Σοφία Του Σώματος - Οριοθετώντας Την Αθλητική Απόδοση

ΠΗΓΗ http://www.tefaacongress.gr
Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών
Τμήμα Επιστήμης Φυσικής Αγωγής & Αθλητισμού
<<ΑΝΘΡΩΠΙΝΟΣ ΝΟΥΣ. Πληθαίνουν οι έρευνες που δείχνουν ότι οι διαφορές μεταξύ προικισμένων αθλητών δεν βρίσκεται καθ' ολοκληρία στις φυσιολογικές λειτουργίες, στις βιοχημικές διεργασίες, στις ιστοχημικές ποσότητες ή στις μορφολογικές διαστάσεις. Βρίσκεται μάλλον στα ιδιαίτερα γνωρίσματα της προσωπικότητας και του ανθρώπινου νου.>>


<<Χρησιμοποιώντας τη μαγνητική απεικονιστική τομογραφία ( fMRI ) έδειξαν ότι ο εγκέφαλος οριοθετεί την απόδοση πριν από τους μυς, την καρδιά ή τους πνεύμονες>>

<<Με άλλα λόγια ο ανθρώπινος νους μπορεί να πάει «πέρα από την παρεχόμενη πληροφόρηση»

Σκοπός της ομιλίας ήταν ν’ αναδειχθεί με πόση σοφία λειτουργεί το σώμα για την επίτευξη υψηλών αθλητικών επιδόσεων.
 
Ειδικότερα: Ι. Προσδιορίσθηκαν οι κύριες βιολογικές παραμέτρους που θέτουν ένα φυσιολογικό όριο στην υψηλή αθλητική απόδοση. II. Εδείχθη η γενετική επίδραση στη φαινοτυπική διασπορά σ’ αυτές τις παραμέτρους, επισημαίνοντας ότι η υψηλή αθλητική απόδοση βρίσκεται υπό έντονο γενετικό έλεγχο. III. Υπογραμμίσθηκε ότι τα γονίδια δεν λειτουργούν στο κενό και το γενετικό δυναμικό δεν είναι παθητική πιθανότητα, αλλά εν δυνάμει προδιάθεση, που πραγματοποιείται με
επίπονη και μακροχρόνια προπόνηση. IV. Τονίσθηκε ο καταλυτικός ρόλος που παίζει ο ανθρώπινος νους στην υπέρβαση των ορίων που θέτουν φραγμό στην υπέρτατη απόδοση.

Ι. ΤΟ ΦΥΣΙΟΛΟΓΙΚΟ ΟΡΙΟ . Η βιο-τεχνολογική πρόοδος συνέβαλε αποφασιστικά στην επινόηση ερευνητικών εργαλείων,όπως η μυϊκή βιοψία, που μας επέτρεψαν να διεισδύσουμε στον ενδότερο, αθέατο κόσμο του οργανισμού και να κατανοήσουμε: Πόσο και μέχρι ποιο σημείο μπορούμε να πιέσουμε τον εαυτό μας; Γιατί μερικοί άνθρωποι είναι εξαιρετικά ταχείς,
δυνατοί και επιδέξιοι; Τι είναι εκείνο που ξεχωρίζει τους Ολυμπιακούς αθλητές απ’ όλους εμάς; Εφαρμόζοντας την τεχνική της μυϊκής βιοψίας, γνωρίζουμε σήμερα, για παράδειγμα: Την κατανομή των μυϊκών ινών και πώς αυτές επιστρατεύονται κατά την άσκηση. Ποιά καύσιμα χρειαζόμαστε κατά την αγωνιστική προσπάθεια. Ποιές είναι οι αποτελεσματικότερες μέθοδοι προπόνησης. Παίρνοντας βιοψίες και μετρώντας μεταβολίτες στους μυς αναθεωρήσαμε πολλές λαθεμένες αντιλήψεις που είχαμε, σχετικά με τη διατροφή και τη συμμετοχή των ενεργειακών συστημάτων κατά την άσκηση. Όταν οι πηγές γλυκογόνου στους μυς στερεύουν οι συνέπειες στην αθλητική απόδοση είναι καταστροφικές. Σύμφωνα με την επικρατούσα θεωρία, μεταβολικοί παράγοντες, το μυϊκό γλυκογόνο αποτελεί χαρακτηριστικό παράδειγμα, σε συνδυασμό με καρδιο-αναπνευστικούς παράγοντες, συνιστούν το κλασικό μοντέλο ερμηνείας της αθλητικής απόδοσης. Φαίνεται όμως, πως ο εγκέφαλος οριοθετεί την απόδοση πριν από τους μυς, την καρδιά και τους πνεύμονες.

ΙΙ. ΓΕΝΕΤΙΚΗ ΕΠΙΔΡΑΣΗ. Αναδείξαμε τη σπουδαιότητα του μοντέλου των
διδύμων στην Αθλητική Επιστήμη στις αρχές της δεκαετίας του ’70 με μια σειρά εργασιών, όπου συμπεράναμε, ότι οι διατομικές διαφορές στην αερόβια ικανότητα οφεί-
λονται σχεδόν αποκλειστικά στον γονότυπο. Ακολούθησαν πολλές έρευνες που χρησιμοποίησαν το μοντέλο αυτό για να εξετάσουν την κληρονομησιμότητα παραγόντων που σχετίζονται με την αθλητική απόδοση (1, 2). Όλες σχεδόν οι έρευνες συγκλίνουν στο συμπέρασμα ότι η γενετική επίδραση δεν είναι μόνο σημαντική, αλλά και ουσιώδης. Είναι υπεύθυνη για τις παρατηρούμενες ατομικές διαφορές στους κυριότερους φαινότυπους που σχετίζονται με την αθλητική απόδοση. Η γενετική επίδραση στην ανθρώπινη απόδοση είναι πανταχού παρούσα και είναι τόσο πειστική, που αναπόδραστα τίθεται το ερώτημα όχι τι κληρονομείται αλλά τι δεν κληρονομείται. Οι έρευνες με διδύμους προετοίμασαν το έδαφος και άνοιξαν τον δρόμο στη Μοριακή Γενετική για την αναζήτηση και εργαστηριακή ταυτοτοποίηση γονιδίων, δηλαδή την αλληλούχηση των βάσεων του DNA που υπολογίζονται σε ∿ 3 δισεκατομμύρια. Γονιδίων, που σχετίζονται μ’ εκείνους τους φαινότυπους
στους οποίους βασίζεται η αθλητική απόδοση. Πολλά εργαστήρια ανά τον κόσμο ασχολούνται σήμερα με την ανακάλυψη υποψηφίων γονιδίων, και τον εντοπισμό τους στα χρωμοσώματα και στη συνέχεια στο τμήμα του χρωμοσώματος που τα φιλοξενεί. Είναι αλήθεια ότι είμαστε ακόμη στην αρχή. Έχουμε πολύ δρόμο μπροστά μας προτού αρχίσουμε να κατανοούμε ποια γονίδια εμπλέκονται στην εκδήλωση της αθλητικής απόδοσης (3). Υπάρχουν όμως ενδείξεις ότι κάποια γονίδια σχε-
τίζονται με την αθλητική απόδοση. για παράδειγμα:

· Το γονίδιο alpha actinin 3 εμφανίζεται τρεις φορές συχνότερα σε αθλητές ταχύτητας και ισχύος, απ’ ό,τι σ’ άλλους αθλητές.

· Το γονίδιο του Μετατρεπτικού Ενζύμου της Αγγειοτασίνης απαντάται σε δύο εναλλακτικές μορφές. Ο αλληλομορφος ΙΙ υπερισχύει σε αθλητές αντοχής, ενώ ο αλληλόμορφος DD επικρατεί σε αθλητές ταχύτητας.

· Μετάλαξη του γονιδίου που σταματά την παραγωγή μυοστατίνης προκαλεί υπερβολική μυική μάζα, όπως παρατηρείται σε αθλητές άρσης βαρών.

ΙΙΙ. ΤΑ ΓΟΝΙΔΙΑ ΔΕΝ ΛΕΙΤΟΥΡΓΟΥΝ ΣΤΟ ΚΕΝΟ. Το γενετικό δυναμικό δεν είναι παθητική πιθανότητα, αλλά εν δυνάμει προδιάθεση, που πραγματοποιείται με επίπονη και μακρά προπόνηση. Τα γονίδια δεν λειτουργούν στο κενό, για να εκ-
φραστούν χρειάζονται περιβαλλοντικά ερεθίσματα. Η μετατροπή του γονότυπου σε φαινότυπο όμως παίρνει χρόνο. Η πραγμάτωση του γενετικού υλικού δεν γίνεται στιγμιαία. Δεν αναδύεται όπως η Αθηνά από το κεφάλι του Διός, μ’ ένα σφυροκόπημα του Ηφαίστου. Δεν είναι τόσο απλή ή τόσο γρήγορη διεργασία. Κοντολογίς, ο γονότυπος και η κατάλληλη προπόνηση αποτελούν αναγκαίες προϋποθέσεις για να περάσει ένας αθλητής - ούτως ειπείν -την κρύπτη, την πύλη του
Ολυμπιακού Σταδίου. Η διάκρισή του όμως στους Αγώνες εξαρτάται από άλλους παράγοντες.





ΙV. Ο ΑΝΘΡΩΠΙΝΟΣ ΝΟΥΣ. Πληθαίνουν οι έρευνες που δείχνουν ότι οι διαφορές μεταξύ προικισμένων αθλητών δεν βρίσκεται καθ' ολοκληρία στις φυσιολογικές λειτουργίες, στις βιοχημικές διεργασίες, στις ιστοχημικές ποσότητες ή στις μορφο-
λογικές διαστάσεις. Βρίσκεται μάλλον στα ιδιαίτερα γνωρίσματα της προσωπικότητας και του ανθρώπινου νου.
Aποκαλυπτική είναι η περίπτωση ενός ζεύγους γνησιοδιδύμων αδελφών, Ολυμπιακών αθλητών στα 20-χλμ βάδην, που είχαν προπονηθεί πανομοιότυπα, με τον μεγαλύτερο αδελφό τους και είχαν ζήσει ομοιόμορφο τρόπο ζωής από τη γέννησή τους. Οι αθλητικές τους όμως διακρίσεις και επιδόσεις ήταν σαφώς διαφορετικές. Ο ένας ήταν τρις-ολυμπιονίκης, ενώ ο δίδυμος αδελφός του υστερούσε αισθητά. Εξωνυχιστικές μετρήσεις αποκάλυψαν ότι οι ενδοζευγικές τους διαφορές ήταν
ανεπαίσθητες σε βιολογικές παραμέτρους, ευρείες όμως και σημαντικές σε ιδιαίτερα γνωρίσματα προσωπικότητας. Αυτό το εκπληκτικό παράδειγμα ενδοζευγικών διαφορών στην απόδοση γνησιοδιδύμων αδελφών, που επαληθεύτηκε και σ’ άλλες
περιπτώσεις επίσης διδύμων αθλητών Ολυμπιακού επιπέδου, επιβεβαιώνει ότι τα γονίδια και η προπόνηση από μόνα τους δεν αρκούν να κατακτήσει ένας αθλητής μια Ολυμπιακή νίκη (4). Προφανώς οι Oλυμπιονίκες διαφέρουν στην προσωπικότητα και το μυαλό, όχι λόγω των γονιδίων τους ή επειδή έχουν εκτεθεί σε διαφορετικά περιβάλλοντα, αλλά επειδή τα
χαρακτηριστικά αυτά, που έχουν την έδρα τους στον εγκέφαλο, φαίνεται να διαμορφώνονται από επιγενετικές επιδράσεις, στις οποίες ο εγκέφαλος είναι ιδιαίτερα ευεπηρέαστος.
Υπάρχει ουσιώδης διαφορά μεταξύ γενετικής και επιγενετικής επίδρασης. Η γενετική προκαθορίζεται από τη γέννηση του ατόμου και παραμένει αμετάβλητη δια βίου. Αντίθετα, η επιγενετική επίδραση είναι τροποποιήσιμη. Είναι ένας μηχανισμός με τον οποίο το DNA - δηλ. το μόριο το οποίο περιέχει όλες τις γενετικές πληροφορίες (τα γονίδια ) - παράγει τρόπους
γονιδιακής έκφρασης, για να ανταποκρίνεται σε μεταβολές του εσωτερικού και εξωτερικού περιβάλλοντος ενός ατόμου.


Μπορούμε να πούμε ότι επιγενετικοί παράγοντες σμιλεύουν το DNA, σιωπώντας μερικά γονίδια και προάγοντας την έκφραση άλλων, προκαλώντας έτσι νοητικές, συναισθηματικές και συμπεριφορικές μεταβολές, που ενδυναμώνουν τον αθλητή να σπάσει τους όποιους φραγμούς και ξεπερνώντας τον εαυτό του να φτάσει στην υπέρτατη απόδοση. Πρόσφατες
έρευνες, χρησιμοποιώντας τη μαγνητική απεικονιστική τομογραφία ( fMRI ) έδειξαν ότι ο εγκέφαλος οριοθετεί την απόδοση πριν από τους μυς, την καρδιά ή τους πνεύμονες (5).
Αρχίζει να διαφαίνεται ότι τα όρια της απόδοσης δεν βρίσκονται στην ύλη καθεαυτή, αλλά στις αλληλεπιδράσεις των νευρωνικών κυκλωμάτων και στη διεγερσιμότητα του εγκεφάλου Με αυτή την προοπτική, “ο νους πρέπει να είναι ένα είδος δυναμικής διεργασίας, που δεν εδράζεται τόσο στη νευρολογική ουσία του φλοιού, αλλά μάλλον επιπλέει πάνω από αυτήν, ανεξάρτητα από αυτήν”. Με άλλα λόγια ο ανθρώπινος νους μπορεί να πάει «πέρα από την παρεχόμενη πληροφόρηση». Πηγαίνοντας όμως πέρα από την πληροφόρηση των αισθήσεων συνεπάγεται, αφενός ότι ο νους πηγαίνει πέρα από τα γονίδια και τον γονότυπο, και αφετέρου ότι υπάρχει κάποια επιγενετική λειτουργία, η οποία έχει να κάνει με την εκδηλούμενη συμπεριφορά υπέρβασης των αποδεκτών φραγμών της απόδοσης.
Κάποια εποχή η κατάρριψη του φράγματος των 4 λεπτών στο μίλι, φαινόταν ανυπέρβλητο εμπόδιο, μέχρι που ο Bannister κατάφερε να το ξεπεράσει . Αμέσως μετά το επίτευγμα του Bannister ένα πλήθος δρομέων κατόρθωσαν το ίδιο, να τρέξουν το μίλι κάτω από 4 λεπτά. Ο γονότυπος των δρομέων και οι περιβαλλοντικές συνθήκες δεν άλλαξαν. εκείνο που άλλαξε ήταν η αντίληψη του φράγματος. Η θέαση του φαινομενικά αδύνατου κατορθώματος. Εκείνο που άλλαξε ήταν η πίστη στο ότι ήταν δυνατόν. Η πίστη που απελευθερώνει το σώμα & το πνεύμα, και καθιστά ικανό τον αθλητή να δώσει τον καλύτερό του εαυτό. Να παραμερίσει τον φραγμό. Να υπερβεί τα όρια, επιστρατεύοντας κάθε ίνα της ύπαρξής του. Στον ανθρώπινο νου βρίσκεται η δύναμη να καθιστά το αδύνατο δυνατό.


Βιβλιογραφία
Klissouras V, Geladas N, Koskolou M. Nature prevails over Nurture. Int J Sport Psychol 2007, 38: 35-67.
Missitzi J, Gentner R, Geladas N, Politis P, Karandreas N, Classen J, Klissouras V. Plasticity of the Human Motor Cortex is
in Part Genetically Determined. J PhysioL 2011, 589: 297-306.
Bray MS, Hagberg JM, Perusse L, Rankinen T, Roth SM, Wolfarth B,Bouchard C. The Human Gene Map for Performance
and Health-Related Fitness Phenotypes: the 2006-2007 update. Med Sci Sports Exerc 2009, 41:35-73.
Klissouras V, Casini B, Di Salvo V, Faina M, Marini C, Pigozzi F, Pittaluga M, Spataro A, Taddei F, Parisi P. Genes and
Olympic Performance: A Co-twin Study. Int J Sports Med 2000, 21: 250-255.
Chambers ES, Bridge MW, Jones DA. Carbohydrate Brain Activity. J Physiol 20 09,587: 1779-1794.